Yazar:
Gökmen Gökhan KAPTAN
Bu yazı 
1101 kez okundu
Horon (Horonculuk)
Horon: Daha çok imecelerde, düğün ve nişan törenlerinde, yayla şenliklerinde, dini ve ulusal bayramlarda ve bunlarda ve bunlara benzer zamanlarda oynanır. Oyun esnasında görülen figürler yöre insanının hayatla olan bağını ve yaşamsal zorluklarını tabiatla ve doğa ile mücadelesini anlatır.
Horonun temel yapısındaki figürlerin birçoğunda tarla kazma, belleme, ağaç kesme, taşıma, kütük biçme, dibekle mısır dövme, vb. gibi insan-doğa ilişkileri görülmektedir. Horonun kendine özgü tekerleme ve uyarılan vardır. Bu görevi genelde “Horoncu Başı”(Komutçu) yapar. Ancak tulumla oynanan oyunlarda bazen nefes aralarında tulumcu da bu görevi yapabilir. Bu tür uyarmalar horonun birliğini ve düzenini sağlamak için yapılır.
Uyarmalar: “Dik oyna dik-alaşağı al-şaşma karşı -yürü yürü-al geri al-yaylan yaylan-at belini at-kalk oyna-savuş savuş-olmuyor karşı -geldim beraber seslen canlı-yaşa tulum-ses ver karşı – enişte-dedem gibi oyna-allan ballan-duş soluma duş duş-civalan-eller beraber-kollar beraber-tulum ile beraber-Hemşin Hemşin.. ” gibi sözlerle yapılır.
Horonlar genelde elele tutuşarak halka, yarım ay veya tek dizi olarak oynanır(Otantik) Halk kültürümüzün bir öğesi olan Horonlarımız gelecek kuşaklara saklanırken, sahne kullanım teknikleri kullanılarak bilim esasları doğrultusunda aslına uygun ve otantikliğini bozmadan saklanmalıdır.
Horon sadece bedenle oynan bir halk dansı değildir. Horoncular bedenleri ile değil ruhlarıyla oynarlar. Horonun her hareketinde yörenin bir inanışı, bir yaşantısı vardır. Horoncunun beden hareketleri bir bakıma o kişinin dünyevi görüşünü belli eder. Gerçek horoncu tulumun ritmine ve derinliğine kendini bırakarak trans haline geçer. Özellikle oyuncular belli bir süre geçtikten sora ruhsal bir havaya bürünürler. Hal böyle oyunca horoncu saatlerce oyun oynayabilir; yoksa erken yorulur.
Genelde Horonu Horoncu başı diye tabir ettiğimiz veya tulumu çalan kişi kurar Horona başlama veya Horona davet kaidesi çalınır.. bu kaideler genelde ritmi yüksek ve insanın kanını kaynatan kaidelerdir..
Bir düzlüğe toplanır ki bu düzlük herkesin izleyebileceği yerdir. Sağ eller sol ellerin üstüne gelecek şekilde bir halka oluşur bu esnada ve de tulumcu da yavaş yavaş bir oyuncu (horoncu başı) arar. “Horon sende! “ isteği ile horoncu başı seçilir. Her Horonda mutlaka bir horoncu başı ( komutçu) bulunur. Bu kişi oyunu çok iyi bilen, konuşması ile oyuna ahenk katan, liderlik özelliğe sahip olmalıdır. Horonun akışı, yönetim temposu, hangi figürlerin kaç kez tekrarlanacağı ve sonrasında hangi figüre geçileceği tamamen bu kişi tarafından belirlenir. Horoncu başının kişiliği de horonun da kişiliği olur.
Horoncu Başının Toplumla Yapısı; Tulumcu Horon Kaidesini çalmaya başladığında Bir düzlüğe toplanır ki bu düzlük herkesin izleyebileceği yerdir. Sağ eller sol ellerin üstüne gelecek şekilde bir halka oluşur bu esnada ve de tulumcu da yavaş yavaş bir oyuncu (horoncu başı) arar. “Horon sende! “ isteği ile horoncu başı seçilir. Her Horonda mutlaka bir horoncu başı ( komutçu) bulunur. Bu kişi oyunu çok iyi bilen, konuşması ile oyuna ahenk katan, liderlik özelliğe sahip olmalıdır. Horonun akışı, yönetim temposu, hangi figürlerin kaç kez tekrarlanacağı ve sonrasında hangi figüre geçileceği tamamen bu kişi tarafından belirlenir. Horoncu başının kişiliği de horonun da kişiliği olur.
Horoncu başı (komutçu) bu kişilerin kendi içlerinde dışardan belli olmayacak şekilde ast/üst yapısı vardır. Şöyle ki eğer Horoncu başı olarak bilinen ve yaşı daha büyük birisi Horon alanında varsa ise “o kişinin Horon sende ”komutunu vermeden horoncu başı horonu başlatmaz veya horonu almaz. Bu aslında büyüğe saygı ve adabın oyunda olsa çok açık bir şeklidir. Aynı durum Tulum çalan kişi içinde geçerlidir. Ayrıca Horondan yorularak çıkan kişi Horonun devamlılığı için yerine dışarıdan birisini horona sokmak zorundadır bu Horonun devamlığını sağlamak ve eğlencenin sürmesine bir vesiledir artık gündüzümde bu uygulamalar çok kullanılmamaktadır.
Horoncubaşı görevini üstlenen kişi eğlencenin yapısına göre Horonları seçer ve oynatır eğer Horon çok kalabalık ve süre uzun ise genelde ağır ve yavaş Horonlar (burda amaç herkesi Horona katmaktır.) seçer ve o şekilde sevk ve idare eder.Horona katılan kişi Horoncubaşına uymak ve oyun komutlarına uyum göstermek zorundadır Horoncubaşı gerekirse Horonu durdurabilir veya uyumsuz devranları uyarıp horondan çıkarabilir. Bu yüzden Horoncubaşının herkes tarafından “Horonculuğu” ile iyi bilinmesi ve liderlik vasıflarının yüksek olması gerekmektedir. Horoncubaşının eğlencenin anlam ve özelliğine göre türküler söyletmesi ve Horondakileri kıracak küçük düşürecek hal ve sözlerden uzak durması gerekmektedir.
Yapısal olarak birbirine küs ve kırgın insanlar Horonda barıştırılır Sıkıntılar sorunlar dile getirilir imece veya diğer yaşamsal olaylar Horonda türkülerle dile getirilir sevdalık ve hasretlikler anlatılır karşılıklı türküler atılır işte tüm bunlar bir düzen ve ortamı rahatsız etmeyecek şekilde gelişmesi ve devamlığını Horoncu başı sağlar…
Horoncu başının; bu durumlarda topluluklar tarafından sevilen sayılan hatta ve hatta sözü dinlenilen kişi olması çok önemlidir geçmişte birçok olayda tulumcu veya horoncu başının bir çok olayda “arabulucu” veya “barıştırıcı” olduğunu biliyoruz. Bu sorumluluklarından ötüdürki “Horoncu başının” gerek oyunculuk gerekse ahlaki değerlerinin kişilik ve bilgi birikiminin en üst seviyede olması gerekmektedir.
Horonların gelecek kuşaklara doğru ve aslına uygun taşınmasını bu işin bir kültür ve yaşamsal kaynak olduğundan hareketle “Horoncu başı” konumundaki kişilere çok önemli görevler düşmektedir. Atalarımızdan gelen ve kulaktan kulağa yayılan bu ezgi ve Horonlarımızın bizden sonraki kuşaklara doğru ve aslına uygun kalmasını sağlamak hatta bu konuda çalışmalar yapmak ister istemez kültüre ait toplumlar tarafından görev olarak verilmiştir bunun bilincinde olup bu kültürün yaşaması ve devam etmesi için aracı olduğunu unutmamalıdır.
Aynı durum Tulum çalan arkadaşlar içinde geçerlidir ezgileri doğru yorumlayıp doğru kullanmak bu işin devamlığını sağlayan kişiler olarak kişi ve kurumlardan daha fazla bu işin sorumluluğundadırlar.